ابتدائیات/ پنجم: اولویت‌های مطالعات شیعه(1)

در هر کاری اولویت‌های آدم باید مشخص باشد. اولویت‌های هر فردی با توجه به نیازهایش مشخص می‌شوند.

نیازهای اصلی و اساسی و مبنایی ما چیست؟ آن‌ها را از کجا باید به دست آوریم؟ یا بهتر بگویم؛ نیازهای اساسی یک شیعه چیست؟

ما جواب این سوال را نمی‌دانیم! پس که می‌داند؟ آن‌که به ما اشراف کامل دارد. پس جواب سوال اساسی فوق در زیر است:

قرآن، احادیث.

پس معلوم شد که نیازهای اساسی شیعه و بالاتر از آن؛ تمامی نیازهای او در قرآن و احادیث موجودند. پس با این حساب اولویت کارهای ما چیست؟ مطالعه‌ و تسلط بر کتب مبنایی زیر:

- برای این که بفهمیم صاحب ما چه از ما خواسته است: قرآن کریم.

- برای این که بفهمیم اهل بیت چه از ما خواسته‌اند، و برای این که تفاسیر و توضیحات حرف­های صاحب‌مان و کسی که پرورش دهنده‌ی ماست را بفهمیم: احادیث.

برای مطالعه‌ی احادیث چه کتابی بخوانیم؟: «اصول کافی»¹ که از کتاب‌های موثّق احادیث شیعه است. اگر بخواهم درباره‌ی اصول کافی شرح بدهم و این‌که چرا این کتاب در اولویت است و... باید حرف‌های زیادی بزنم که این‌جا جایش نیست. شما هم حوصله‌اش را ندارید. اجمالاً بدانید که شیعه چهار کتاب اصلی حدیث دارد که به نام «کتب اربعه» معروف است و یکی از آن‌ها «الکافی» می‌باشد. پس این کتاب ارجحیت دارد نسبت به سایر کتب حدیثی دیگر.

ما، تا حدیث‌خوان نشویم نمی‌فهمیم چگونه باید زندگی کنیم. خیا‌ل‌تان راحت! شما مگر چه‌قدر حدیث می‌شنوید؟ روی منابر چه مقدار حدیث گفته می‌شود؟ آیا مطمئن هستید احادیثی که لازم داشته‌اید را شنیده‌اید؟

گرچه ما باید تمامی احادیث را خوانده باشیم! چون معصوم علیه‌السلام به تمامی سوالات ما پاسخ داده است، و حرف‌های معصوم در احادیث است.

یک زمانی من درباره‌ی اصول کافی زیاد سوال می‌پرسیدم. یک شخصی که خیلی همراه من بود یک بار از من سوال کرد: حالا تو برای چه می‌خواهی اصول کافی بخوانی؟ این مال آخوندهاست!

گفتم: عجب! مگر آخوندها چه قدر حدیث می‌توانند برای ما بخوانند؟ آیا همه‌اش را می‌توانند بخوانند؟ آیا مطمئنی که همه‌ی حرف‌های معصومین را شنیده‌ای؟ و آیا اگر همه‌ی آن‌ها را نشنیده‌ای احساس خسران نمی‌کنی؟! تو اگر در زمان مثلاً پیامبر صلوات الله علیه زندگی می‌کردی دوست نداشتی هر لحظه کنار حضرتش باشی و سخنانش را مو به مو بشنوی؟ حالا که نیستی خیلی از این حرف‌ها در کتب حدیث انباشته شده و سراغ‌شان هم نمی‌رویم! فکر کرده‌ایم باید بالضّروره به آن‌ها مراجعه کرد!

همین که آن‌ها حرفی زده‌اند اکیداً ضرورت دارد که ما بشنویم! قشنگ وقت بگذاریم و بشنویم! از هر فرصتی استفاده کنیم و بشنویم!

- برای این­که بفمیم اهل بیت از خدا چه خواسته‌اند و چه نسخه‌های شفابخشی را برای درمان روح ما تجویز کرده‌اند: مفاتیح الجنان، ایضاً صحیفه‌ی سجادیه(زبور آل محمد صلّی الله علیه و آله)

اگر می‌توانید بگویید باید چه جوری با خدا حرف بزنیم؟

اگر می‌توانید بگویید نیازهای ما چیست و ما باید دقیقاً چه چیزهایی را از خدا بخواهیم؟

اگر نمی‌توانید بگویید- که قطعاً نمی‌توانید- باید دعاهای معصومین را بخوانید. و این همه در مفاتیح الجنان و در صحیفه‌ی سجادیه یافت می‌شود.

آیت الله خامنه‌ای در کلامی می‌فرمایند: «چیزى که در دعا وجود دارد، معارف است. و این مخصوص دعاهایى است که از معصوم به ما رسیده است. امام سجّاد علیه‌الصّلاة والسلام، «صحیفه سجّادیه» را به صورت دعا تنظیم فرموده و اصلاً دعا خوانده است؛ اما این کتاب، پُر از معارف الاهى و اسلامى است. توحید خالص در صحیفه سجّادیه است. نبوّت و عشق به مقام تقدّس نبىّ اسلام علیه و على آله الصّلاة والسّلام در صحیفه سجّادیه است. مثل بقیه دعاهاى مأثور، معارف آفرینش در این کتاب است. همین دعاى ابوحمزه ثمالى که مخصوص سحرهاست - سعى کنید آن را بخوانید و در معنایش توجه و تدبّر داشته باشید - و همین دعاى کمیل که شب‌هاى جمعه خوانده می‌شود، از جمله دعاهایى است که سرشار از معارف اسلامى است و در آن‌ها حقایقى به زبان دعا بیان شده است. نه این‌که آن بزرگوار - امام سجّاد علیه‌الصّلاة والسّلام - نمى‌خواسته دعا کند و دعا را پوشش قرار داده است؛ نه. دعا مى‌کرده، مناجات مى‌کرده و با خدا حرف مى‌زده است. منتها انسانى که قلبش با خدا و با معارف الهى آشناست، حرف زدنش هم این‌گونه است. حکمت از او سرریز مى‌شود و دعاى او هم عین حکمت است.

 دعاهایى که ما مى‌خوانیم، پر از حکمت است. در دعاهاى مأثور از ائمّه علیهم‌السّلام که به ما مى‌رسد، نکاتى عاید از معارف وجود دارد که حقیقتاً مورد احتیاج انسان است. آن بزرگواران با آوردن این نکات در دعاها به ما یاد مى‌دهند که از خدا چه بخواهیم.»²

- برای فهمیدن احکام و حدود الاهی، و برای این‌که بفهمیم چه چیزی واجب است و چه چیزی حرام باید رساله بخوانیم.

توجه داشته باشید یک مسلمان احکامی که به آن‌ها نیازمند است را واجب شرعی است که یاد بگیرد. و قرآن خواندن مستحب است!!

لذا خواندن رساله‌ی مرجع تقلیدتان ارجحیت دارد بر خواندن قرآن!

چرا؟ چون با ندانستن یک مسأله‌ی شرعی شما ممکن است از دایره‌ی ولایت الله بیرون بروید! به همین راحتی!

چگونه؟ مثلاً اگر به واسطه‌ی ندانستن یک مسأله‌ی شرعی وضو گرفته‌اید اما وضوی‌تان دچار مشکل باشد، در اصل شما بدون وضو نماز خوانده‌اید. پس در اصل شما نمازی نخوانده‌اید! چون مورد قبول نیست. وقتی شما نمازی را نخوانده‌اید، هدایت نصیب‌تان نمی‌شود! پس اصولاً بی‌نماز می‌رود به کجا؟!! آن‌که هدایت نشود می‌رود به کجا؟!! چه خاکی می‌خواهد بر سرش کند؟!!

--------------------------------------------------------------------------------------

1- اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، با ترجمه و شرح فارسی، چهار جلد، انتشارات اُسوه

تلفن: تهران: 66418099 – 66418299  قم: 6642211

2- بیانات در خطبه‌های نمازجمعه 28/11/73

ابتدائیات/ چهارم: چگونه‌گی کار فرهنگی

در مبحث پیش به نکته‌ای اشاره کردیم که لطفاً تا بلدِ راه نشدیم کسی را به آن راه هدایت نکنیم! یعنی که تا روی خودمان کار فرهنگی نکردیم نباید در جامعه کار فرهنگی انجام دهیم و اول قدم کار فرهنگی، کار فرهنگی روی خود است.

حال سؤالی که پیش می‌آید این است که چگونه روی خود کار فرهنگی کنیم؟

اصولاً وقتی که ما می‌خواهیم یک مسیری را برویم یا باید خودمان قبلاً آن مسیر را رفته باشیم و حالا بلدِ راه باشیم و یا باید راه‌بلدی داشته باشیم که ما را در آن مسیر ببرد. گاهی راه‌بلد ما یک نقشه است و گاهی یک انسان.

اگر بخواهیم از روی نقشه برویم باید یک نقشه‌ی مطمئن داشته باشیم و اطمینان به یک نقشه، مستلزم اطمینان به کسی است که نقشه را رسم کرده است.

معنای «کار فرهنگی روی خود» می‌شود خودسازی. نقشه‌های مسیر خودسازی با اطمینان به انسانی که نقشه را رسم کرده است به شرح زیر است:

- کتابی است با عنوان «به سوی محبوب»^۱ که شامل دستورالعمل‌ها و رهنمودهایی است از واصل إلی الله، حضرت آیت الله بهجت. از دستورهای جامعی که در این کتاب آمده می‌توان نهایت استفاده را کرد. شخصاً معتقدم کسی که این دستورها را نداند در خسران کامل به سر می‌برد. یکی از جامع‌ترین دستوراتی که ایشان کراراً می‌فرمودند این است:

«به آن‌چه می‌دانید عمل کنید، و در آن چه نمی‌دانید احتیاط کنید تا روشن شود. و اگر روشن نشد، بدانید که بعضِ معلومات را زیر پا گذاشته‌اید. طلب موعظه از غیر عامل، محلّ اعتراض است، و قطعاً به مواعظی که شنیده‌اید و می‌دانید عمل نکردید، وگرنه روشن بودید.»

ایشان این مطلب را به استناد حدیثی از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کنند:

«مَن عَمِلَ بما عَلِمَ وَرَّثَهُ اللهُ عِلمَ ما لَم یَعلَم»^۲

هر کس به آن‌چه می‌داند عمل کند، خداوند او را از اموری که نمی‌داند آگاه می‌گرداند.

- دوم، نقشه‌ی جامعی که حضرت آیت الله خامنه‌ای ترسیم می‌کنند: « اگر در یک جمله کوتاه از من بپرسند که شما از جوانان چه می‌خواهید؟ خواهم گفت: تحصیل، تهذیب، ورزش. من فکر می‌کنم که جوانان باید این سه خصوصیت را دنبال کنند.»^۳

تحصیل را با توجه به مرحله‌ی «تعیین هدف» بایستی انجام داد. برای تهذیب هم همین مبحث می‌تواند مفید فایده باشد. ورزش هم که مشخص است. بهترین ورزش‌ها را دیگر همه می‌دانیم چیست؛ پیاده روی، کوهنوردی، شنا و...

- سوم، نقشه‌ی جامع سلوکی امام صادق علیه‌السلام به «عنوان بصری» که معروف به «حدیث عنوان بصری»^۴ است، که بارها از اساتید بزرگ اخلاق شنیده‌ام که گفته‌اند این حدیث را هر روز بخوانید و حتی حفظ کنید!

- چهارم، سه دستور مهم از ناحیه‌ی حضرت ولی عصر علیه‌السلام است که حضرت، در مکاشفه‌ی سید احمد رشتی که در مسیر حج راه را گم کرده بود، فرمودند. این حکایت در مفاتیح الجنان، بعد از زیارت جامعه‌ی کبیره، تحت عنوان حکایت سید رشتی نقل شده است.

حضرت فرمود:«شما چرا نافله نمی‌خوانید؟! نافله! نافله! نافله! سه مرتبه فرمود، و باز فرمود شما چرا عاشورا نمی‌خوانید؟! عاشورا! عاشورا! عاشورا! سه مرتبه، و بعد فرمود شما چرا جامعه نمی‌خوانید؟! جامعه! جامعه! جامعه!»

برخی گفته‌اند منظور از نافله، تمام نوافل نمازهای واجب(که در این‌جا می‌توانید کیفیت خواندن‌شان را بخوانید) به علاوه ی نماز شب(هشت رکعت نافله شب و دو رکعت شفع و یک رکعت وتر) است و برخی گفته‌اند خصوص نماز شب منظور است.

منظور از «جامعه» هم، زیارت جامعه‌ی کبیره است.

همه‌ی موارد بالا که گفته شد، نقشه‌های مسیر خودسازی است که مبنای این مسیرند.

اما نمی‌توانم از کنار کتاب «راه خورشید»^۵ که حضرت استاد الاهی آن را نگاشته‌اند بگذرم. بین کُتُبی که در این زمینه دیده‌ام، این کتاب بسیار مبنایی و دارای نکات کلیدی مهمی است. یعنی اگر کسی می‌خواهد اصل دین را و نکات ریز آن و نحوه‌ی جلو رفتن در مسیرش را بداند بایستی این کتاب را بخواند، و توصیه می‌کنم به یک بار خواندنش اکتفا نکند. البته متأسفانه این کتاب دارای غلط‌های زیادی است و انگار اصلاً ویرایش نشده است!

این هم تقصیر کسی است که مطلب را به انتشاراتی سپرده. امیدوارم در چاپ بعدی درست شود. حالا شما سعی کنید هنگام خواندن تغافل کنید!

-------------------------------------------------------------------------------------

۱- به سوی محبوب، انتشارات شفق، تلفن:  [phone]

۲- بحارالانوار، جلد ۷۸، صفحه ی ۱۸۹

۳- بیانات در دیدار جمعی از جوانان ۷۷/۲/۷

۴- حدیث عنوان بصری، ترجمه ی سید محمد حسن سجاد، انتشارات مهر ثامن الائمه(ع)، تلفن: [phone]

۵- راه خورشید، دو جلد، مجموعه بیانات حضرت استاد محمد حسن الاهی به همراه پرسش و پاسخ، انتشارات مبین اندیشه، تلفن مراکز پخش: ۰۹۳۵۹۰۸۹۳۸۸

تهران: ۰۹۱۲۳۹۰۸۴۷۵ و قم: ۰۲۵۱۷۷۴۸۳۷۰ و ۰۹۱۲۶۵۱۸۰۳۶

ابتدائیات/ سوم: چیستیِ کار فرهنگی

قبل‌التحریر:

این نوشته به درازا کشید، اما چاره‌ای نبود و تازه این، مختصرِ آنی است که می‌بایست گفت.

 

یکی از مسائلی که بسیاری از مذهبی‌ها دچارش هستند مسئله‌ی کار فرهنگی و دغدغه‌ی آن را داشتن است. اما آن‌چه که غالباً از آن غفلت می‌شود این است که ابتدا نمی‌نشینیم و با خود بگوییم کار فرهنگی چیست؟ و هدف از کار فرهنگی چیست؟

متأسفانه آن‌چه که مشاهده می‌شود به اسم کار فرهنگی در بطن آن یک کار ضد فرهنگی است و اگر ما بنشینیم و هدف از کار فرهنگی را بررسی کنیم می‌بینیم که این فعالیت‌های مرسوم نقض غرض است!

یعنی ما قرار بود به کعبه برسیم ولی راهی که می‌رویم به ترکستان است!

آن‌چه که مرسوم است و اتفاق می‌افتد چیست؟